APPENDICE

APPENDICE  

I

FUENTERRABIA. — PRIVILEGIO DE FUEROS Y TERMINOS

Praesentibus et futuris notum sit quod ego Aldefonsus Dei gratia rex Castellæ et Toleti una cum uxore mea Alienor et cum filio meo Kerdinando dono et concedo vobis concilio de Fouterrabia presoenti et futuro forum de Sancto Sebastiano perpetuo habendo. Dono etiam vobis et concedo istos termiuos subscriptos: videlicet de ribo de Ojarzum usque ad ribum, de Fonterrabia, et de peña de Aya usque ad mare et de Lesaca usque ad mare, et de Belfa usque ad mare, et terminum de Irun cum omnibus inde habitantibus. Item dono vobis Guillelmum de Lazon et socios suos, ut siut vestri vicini. Item concedo vobis ilium portum de Astuniaga, quod sit semper vester, tali tamen pacto quod uno quoque anno detis pro illo portu quinquaginla marvotinos. Item, mando llrmiter quod in omnibus vestris terminis ullus sit ausus ganatos ad pascendum mittere nisi cum vestra voluntate. Si quis vero hanc cartam infringere vel diminuere proesumpserit, iram Dei omnipotentis plenariae incurrat, etreg ae parti quatuorcenlum aureos in cauto persolvat, et dammum super hoc vobis iilatum duplicalum restituat. Facta carta apud Palentiam decima octava die aprilis era millessima bicentessima qnadragessima prima. Et ego rex Aldefonsus regnans in Castella et Toleto hanc cartam, quam - fieri scripsi, manu propia roboro et confirmo. — Siguen las firmas de los prelados y ricos-hombres.

II

SAN SEBASTIAN. — FUEROS DADOS POR EL REY DE NAVARRA.

D. SANCHO

In Dei nomine, amen. Hæc est carta auctoritatiset confirmationis, quam ego Sancius Dei gratia rex Navarrae, filius regis Garciæ, facio omnibus, tam majoribus quam minoribus, proesentibus et futuris, qui populati sintetin antea populabuntur in Sancto Sebastiano. Placet mihi libenti animo et spontanea voluntate quod dono et concedo vobis et successoribus vestris bonos foros et bonos costumes.

In primis placet mihi et dono pro fuero, quod non vadant in hoste nec in cabalgata, et quod supradicti populatores sint liberi et ingenui ab omni malo fuero et ab omni mala costume in perpetuum. Similiter dono et concedo eisdem populatoribus de Sancto Sebastiano, qui per mare ad Sanctum Sebastianum arribaverint, vel per terram ad predictam villam cum sua mercatura venerint, quod non dent lezdam ibi,_nec in-tota mea terra ; hoc solummodo retineo, quod si aliqui de populatori bus ad Bajonam troselos vel aliquam mercaturam comparaverint et per Sanctum Sebastianum transierint, ut in alio loco vendant prcedictam mercaturam, donent lezdam, et qui in Sancto Sebastiano vendiderint proedictam mercaturam, non dent lezdam. Similiter volo et dono pro fuero, quod propriae naves de Sancto Sebastiano sint firmiter liberae et ingenuae, quod non dent Portazgo nec lezdam : sed naves extraneae donent lezdam, de unaquaque navi decem solidos novae monete, et de uno quoque trosello quod de navi stractum fuerit duodecim denarios, de arribage insuper suam lezdam ; sed mimis tertiam partem quam daret pro fuero in Pampilona. Extraneus homo donet de unaquaque carga de piscibus sex denarios ; de unaquaque carga de cera sex denarios de arribage et suam lezdam, minus tertiam partem, qua daret in Pampilona de carga de cubro sex denarios ; de carga de stagno sex denarios et suam lezdam, de carga de plumbo sex denarios et suam lezdam; de unaquaque traca de coriis duos denarios: de media traca unum denarium, et si minus fuerît nihil donet. Quicumque anem, et vinum, et carnem ad proedictam populationem portaverit, non det lezdam. Similiter volo, et dono pro fuero populatoribus Sancti Sebastiani, ut faciant furnos, balneos et molendinos ; et possideant ipsi, et omnis generatio illorum libfros et ingenuos, et ut rex nullum censum nonquaerat in eis.

Et dono pro fuero ut aliquis non hospitet in domibus propriis vicini, nisi voluntate senioris domus, et ut nullus nisi Navarrus sit populator in populatione, nisi voluntate regis et consilio omnium vicinorum. Quicuuaque populaverit in Sanct6 Sebastiano, si debitor fuerit, non respondeat suo creditori, nec ipse nec fidejusor ejus usque ad duos annos. Quicumque rancuram habuerit de populatore de Sancto Sebastiano, veniat accipere directum in Sancto Sebastiano ; et si non voluerit accipere directum in Sancto Sebastiano, et pignora levaverit, pectet mille solidos domino regi. Si contigerit quod aliqua navis frangatur in termino de Sancto Sebastiano, et mercatores navis receperint navem, et totas suas mercaturas, dent decem solidos et suam lezdam, sicut superius est terminatum. Dono ad populatores de Sancto Sebastiano pro termino de Undarribia usque ad Oriam, et de Arenga usque ad Sanctum Martinum de Arano, totum saltum quod ego habeo in terminum ilium totum quod ibi est de regalengo ; et insuper habeant, semper per totam meam terram pascua, et silvas et aquas in omnibus locis, sicut homines habent qui in circuitu sunt. Et ubicumque populatores de Sancto Sebastiano comparaverint hereditatem, vel habitaverint in termino de Sancto Sebastiano, vel foras in suis hereditatibus, habeant comparationem liberam et inge- nuam sine ullo malo interdicto vel caso et si per unum annum et unum die lenuerint sine inquietatione, si quis eisposteainquietare vel tollere voluerit donet regi sexaginta solidos, et insuper confirmet hereditatem. Similiter dono pro fuero, quod non faciant pellum-nec duellum cumhominibus deforis per nullo pacto, sed ponat testes, unum Navarrum et unum Francum ; et si testes non habuerit, donet unam juram: etquodnullus sitcaptusilando fidanzas de directo, et si directum non potuerit complere, desuo pede reddat Et si aliquis de populatoribus cum aliqua femina faciat fornicationem voluntate mulieris, non det calumniam, nisi fuerit maritata; sed si foreiaverit earn, pariet eam, vel accipiat uxorem, et hoc est pariare; et si mulier non est digna ut sit uxor illius, ille qui forciaverit, earn debet illi dare lalem per maritum, ut fuisset honorata antequam habuisset eam, secundum providentiam alcaldi, et duodecim bonorum vicinorum; et si non voluerit illi dare talem per maritum, accipiat eam in uxorem : et sit noluerit facere nullum de supradictis duobus, mittat suum corpus in manibus parentum mulieris ad voluntatem illorum ; et si mulier forciata se reclamaverit prima, velsecunda. vel tertia die, et probaverit per veridicos testes' faciat ille, qui forciaverit eam, directum supradictum et reddat regi sexaginta solidos : post tres dies transactos nihil valeat ei.

Et si aliquis contra vicinum suum arma traxerit, scilicet lanceam, aut spatam, mazam, vel cultellum, pariet mille solidos, vel perdat pugnum ; et si unus occiderit alium, pariet quingentos solidos et si unus alium cum pugno percusserit, vel per capillos apprehenderit, pariet sexaginta solidos ; et si in terram jactaverit pariet duocentos sexaginta solidos. Et si aliquis in domo vicini sui intraverit, vel pignoraverit, et pignos traxerit per vim, pariet vigenti quinque solidos domino domus, sed si fidanza fuerit, bene potest pignorare, sicutest fuerum. Merinus regis non accipiat calumniam de ullo homine de Sancto Sebastiano nisi per laudamentum de duodecim bonis vicinis; et nul'us ex hominibus de Sancto Sebastiano vada ad judicium in ullo loco; nisi intus in Sancto Sebastiano : et si homo de Sancto Sebastiano fuerit inventus foras in aliquo loco, et homo de foris habuerit rancuram de illo, veniat cum illo ad Sanctnm Sebastianum et accipiat directum ad forum de Sancto Sebastiano, quia non volo, ut accipiat directum alcaldis de foris. Et si aliquis falsam mensuram, vel pensum, vel cubitum, vel cordam tenuerit, pariet regi sexaginta solidos. Et nullus homo possit esse ingenuus contra Francos de Sancto Sebastiano de aliquo debito; et homines de foris ex quo intus fuerit in Santo Sebastiano; propter malivolentiam aliquam vel propter homicidium quod haheat contra alium non se debent percutere, vel nulla arma debent tenere ; et si contraxerint, pectent mille solidos ; et si omnes populatores se levaverint, et occiderint illum qui alium percusserit, non est ibi calumnia.

De borto. Si hortus aut vinea portas habuerit, donet viginti quinque solidos domino vinsee aut horti, si per semetipsum potest ilium destringere, sed si per semetipsum non potest illum destringere, medietas calnmnioe erit domino villae, et altera medietas cujus vinea erit aut hortus : et istam calumniam dabit ille, qui per vim in vinea aut in horto intraverit, et hoc quod per vim rapuit reddet seniori.

De molendino. Si quis intraverit molendinum per vim reddat viginti quinque solidos domino molendini, et regi sexaginta solidos.

De horto et vinea. Si aliquis furatus fuerit in domo aut in horto, atque in vinea dabit ibi calumniam si potest probari, sexaginta solidos seniori vineae et latro debet reddere furtum, sed tertium furti seniori domus, et de anitaturas tres tosigas aut tres solidos.

De arbore inciso. Si quis incident arborem vicini sui per vim de horto, aut de vinea clausa, pariet viginti quinque solidos. et debet tornare similem arborem in eodem loco, et etiam debet reddere fructum unius cujusque anni, quem arbor incisa deferebat seniori arboris, donec arbor sitnutrita, vel levet fructum.

Si in vinea plana arborem incident, aut in campo, pariet quinque solidos, et faciat jam dictas facendas, et si quis sarmentum aut vimen inciderit in vinea aliena, de primo sarmento, aut de primo vimine, pariet quinque solidos, et de omnibus aliis, de unaquoque duodecim denarios; et si quis coligit caules n die, si non clauserit, pariet quinque solidos et reddat hoc, quod prehendidit et si clausum fuerit vigenti quinque solidos ; et si non potest probare cum testimoniis, debet jurare ille qui negat, et si noluerit, qui probat potest illum tornare per batalla.

Si custos vinearum aut camporum viderit aliquem intrantem in vinea, aut pacentem campos custos vineæ fuerit verberatus in- die, si non potuerit probare per testes, accipiat juram de illo de quod fecit querellam. Si vero nocte verberatus fuerit, levabit ferrum ille de quo fuerit querella. Si non fuerit verberatus, pect&bit custodi vine® sexaginta solidos.

De domo. Si quis intraverit aliquam domum nocte postquam portæ erunt clausse, et domus ignis erit extintu, et homines jacuerint, si senior domus, aut sua familia audierint illum, et voluerint ilium prendere et ipse qui intraverint domum, se voluerit defendere aut fugere, et in defensione ilia erit mortuus, non debent inde homicidium pariare; tamen si capiunt illum vivum, non debent illum interficere postea, sed senior domus potest ilium facere redimere, si vivus fuerit captus, et redemptio ilLa erit sua tota, sed reddere debet bominembajulo senioris villae, et senior domus potest eum dimittere, et si non accepit ab eo redemptionem, non habet senior villæ calumniam super seniorem dumus ; tamen si dimisserit illum et postea latro facerit iude damnum, de captione ilia senior domus non debet Illi respondere; et si aliquis ex parentibus. iuterfecti dicitilli qui hominem interfecit : « tu occidistiparentem meum alio modo, et non in doma J) tuainterfector debet jurare, etsalvare seper ferrum, quod sic iuterfecit ilium nocte in domo sua, et non per aliaLll malevolentialll, et non proevaleat: sed si exierit inde sanus et illesus a ferro, parentes debent flrmare et ille non debet homicidium dare ; sed possunt facere bellum, si ambobus placet, sed hoc non est forum, nec capitula ex parte nostra fuit inventa.

De homine mortuo. Si quis moriatur et non fecerit testamentum ad obitum mortis, et remanserint filii parvi, et si mater duxerit ahum maritum parenies filiorum possunt partire et cognoscere partem filiorum patris, et darefirmas et accipere ; et si mater voluerit tenere iilios suos cum honore et habere, debet dare mater bonas fidanzas parentibus filiorum quod quando filii perveneriut ad perfectam etatem, reddat illis proedictum honorem et habere, et si filii iøtermoriuntur, illam hereditatem et honorem et habere debet tornare unde venit parentibus suis.

Et si filii faciunt donalionem antequam veniant ad etatem duodecim annorum non haberit stabiiitatem ; et de hereditate abolorum non possunt facere douativum, nisi solummodo unam vinéàm" aiut uhain terrrain, aut unam domum, si duas domos aut trés habueruilt, aut dnashereditates, et hoc fillo aut Alice siigb sed bene potes L dare in dote filiis atque filiabu's suis, quando accepériiit filii uxpres et filioe maritos. Si quis. facere-volueijit donativum ~ié Soluınτnцdo~ ddhativiini de' casis'abolorum, et jaoi^h'abuerjt iisi soiuminQdo; unam casam, non potest facere donativum, sed bene potest mandare pro anima sua clericis, aut eclesiis, vel parentibusd.

De locatione. Si quis locaverit domum de aliquo probo homine villoe, et si ipsemet dominus se voluerit inudtarein illam domum qui locaverit domum exeat de domo, et reddeat pretium seniori domus de quanto stetit in ilJa domo; et si cellarium atque pallearium, aut horreum, aut aliqua vasa locaverit, non relinquet usque ad suum terminum; tamen si ille qui domum locavit vult ire Jerusalem, aut in aliam paLriam, aut villam causa stationis, dabit pretium de quanto steterit; sed si vult stare in villa, aut in alio loco aut in villa uxorem ducere, et uxor domum habet, dominus domus pretium suum non perdat.

De falso testimonio. Si aliquis dixderit, aut fecerit falsum testimonium et alius potuerit ilium probare cum decem testimoniis aliis, post quam unus aunus etdies erit transactus, emmendabit cui perdere fecit totam perditam, et qui fecit testimonium in mercede senioris terraeerit, sed si cum testibus non potest probare, per duellum potest se salvare et si victus de bello fuerit emmendabit, sicut supra scriptum est ; sed si duello potuerit vincere, ille qui probat dabit quingentos solidos de calumnia, et erit emmenda de illo qui probare voluit, et de parentibus suis; sed ^i in anno ille uon appellaverit, nunquam amplius respondebit, nec ille amplius debet illum appellare ; quodsi faceret, de calumnia debet dare duos centos et quinquagiuta solidos.

De marito. Si maritus iIle moriatur et habet inde filios, et postea vult ducere alium maritum, mulier ilia debet parliru totum, quantum examplavit cum suo marito primo, cum flliis suis, et honore per mediatatem. Et si mulier habet hereditatem aUam, aut de patrimonio, aut aliquo modo antequam duxisset maritum, non dabit inde portionem filiis. Et si est casus quod prendat duos maritos, aut tres, et de omnibus habuerit Alios, et Alii interim non demandabiint partem, et mater adhuc duxit alium maritum, et tunc venerint filii, et quaesierint illÎ partem, dabit unicuique filiorum partem de exauiplauiento quod fecit cum patribus suis, et de aiia causa non. Et si Alii sunt parvae etatis aut - magner, et volunt partire mater, non potest illQ$4a

tris, sed hoc quod pertinet filiis vel filiabus suis potest vendere et impignorare, si necesse est sibi, et necessitas ilia sit nota a parentibus vel vicinis, et etiam pro fame tiliorum suorum potest vendere. Si filxus remanserit parvus posteaquam per- venerit ad perfectam etatem, et quaesierit mater partem de illo honore et de habere sui patris, de hoc quod erit patris habebit partem in parte patris; et si Alius dixerit : plus habetis de meo patre, et mater dixerit non, Alius potest inde habere unam juram de sua matre ; et si cabezallerii volunt partire, et abolus petit pro suis nepotibus, et dat fidaozas et accepit Alius autorizando, valebit et habebit stabilitatem et quando venerint Alii ad partitioned debent filii partire, et pater et mater debent eligere in omnibus hereditatibus. Et si aliquid volebat dare in illa hereditate Aliorum bonorum, et mater voluerit ilia retinere pro eundem pretium quem alius, retineat. Omnes populatores de Sancto Sebastiano, de qualicumque ministerio fuerint, faciant suum lucrum sine latrocinio et tradilione. Nullus homo qui hospitatus fuerit in aliqua domo Sancti Sebastiani pro nullo debito neque per fidantiam non debent ilium abstrahere de domo nec suum habere; et si merinus vel aliquis homo monstraverit sigillum regis seniori domus, non respondebit de hoc illi. Quicumque fidantiam tenet pro suo habere, querat pignus ad suam fidantiam, et si fidantia mostraverit pignus mortuus, quod valebat minus tertiam partem, accipiat ille pignus, et hoc de tertio in tertium diem sed si bestiam vivam dederit pignus.

accipiat illam, vel antea, vel postea, sed si debita plus valuerit sentum solidos, mostret illi caballuill. vel mulam, aut mulum, vel equam vivam, et si suum habere valet centum solidos, mostret illi bestiam, quæ valeat viginti solilidos ; et si quinquaginta, mostret bestiam de decem solidos; et si non potuerit dare pignus, sicut est supra scriptum, mo tret illi sigillum regis, et si nollet nostrare sigillum regis in hora octava, vadat cum seniore villae, et querat sexaginta solidos, et mittat in carcere regis quousque suum habere habeat, et angueras de ilia bestia suit decem et octo denarii interdiem et noctem, et si est asinus novem denarii; et si ipsa fidancia steterit captivitate unaquaque nocte pectet sexaginta solidos ille pro quo est captus; et si fecerit pectare illud habere, reddat illi ad duplum.

III

CASA DE GUSTIZ

Yo Diego de Urbina, llamado Castilla 'Rey de armas del Rey Don Philipe nuestro señor tercero de este nombre, certifico y hago entera fé y credito a todos quantos esta carta vieren como en los libros y copias de linages que yo tengo de estos Reynos parece y esta escrito en ellos el linage y armas de los Iustiz, su tenor dé los quales es como se sigue.

La casa y solar de Justiz es en la provincia de Guipuzcoa en la jurisdiction de la villa de Fuenterrabia es casa muy antigua y de muy antiguos hijosdalgo y cavalleros, la qual casa y solar esta sita en la montana de Jazquibel los quales vicen y decienden de un hijo del Rey Don Sancho Abarca de Navarra del qual dizen y escriven que andando a caca en la alta montana fue a posar a la alta casa y solar, en la qual avia una señora donzella muy hermosa y el rey enamorado della la procuro y uvo en ella un hijo varon, de quien descienden los de este linage de Justiz : los quales trahen por armas un escudo partido en quatro quarteles, en el primer y postrer quartel en campo azul en cada uno un Castillo de oro, y a cada lado del Castillo un Leon de oro rampante empinante a el y en los otros dos quarteles en cado uno en campo de gules, y una vanda de oro contragantes de sinopla con lenguas hermejas y una orla azul, yen ella ocho estrellas de oro ; y unos deste linage de justiz ponen tan solamente el castillo y leones v otros la vanda con tragantes y orla de estrellas, las unas armas y las otras son como aqui estan y son las verdaderas y para que de ello conste de pedimiento del Capitan Martin de Jistiz vezino de la villa de Fuenterrabia di esta carta y certificacion firmada del nombre de mi titulo y sellada con el sello de mi officio, en Madrid a dos de Julio de mil y seyscientos y treize años.

CASTILLA-REY-DE-ARMA

IV

Gloriosi Martiris Leonis (Fratres Charissimi) natalem celebrantes cum totius vitae, et conversationis eius insignia difficile esset verbis exprlmere. passionis saltern suæ modum, et casum succintis sermonibus audiamus. Fuit ergo vir bonus sacrarum paginarum titulis decoratus, divina revelatione, Sacrique Romanse Curie Consilij approbation ad Archiepiscopatus Rotomagensis Civitatis celsitudinem sublimatus : qui post paucos dies propria sede derelicta, de mandato Sacri Apostolici Colegij versus Hispaniam ad predicandum populo gentilium, Christianae fidei documentum profectus est. Primum accedens in loco, qui dicitur Faverio verbum Domini seminans totum populum ad cultum Christi convertit : deinde ad Villam quæ dicitur Bayona rediens (quae tunc ad infidelibus piratis possidebatur Solis Idolis serviendo). Vespere autem facto cum ad dictaru Villam applicuisset, foribus iam clausis, ingredi non valuit, sed extra totam noctem expectavit. Mane autem facto quidam de Villa egredientes cognoverunt dictum Beatum cum fratribus suis Philippo, et Gervasio a sua secta alienos, et mirati sunt, quia malorum incursus, et ferarum, et serpentium pericula ipsa nocte evaserunt et referentes quos homines extra civitatem invenerant, probi homines dictae Villae honesto habitu ex parte civitatis ante dictum Eantum exiverunt, qui statim cum audissent verbum evangelicae predicationis credere incoe• perunt : et cum eis dictam Villam ingrediens, locum congruum in medio Villæ ad declarandam salutem populi parari jusit in nomine Dei Jesu. Predicavit itaque Vir Sanctus tribus diebus, et divina favente gratia populum ad Fidem Christi convertit; qui una voce clamaverunt : non aliam Legem volumus quam exhibet Leo Sanctus. Et statim Idola subvertentes, construxerunt ecclesiam ad nutum Viri Sancti in honorem beatæ Virginis'Mariae, et Sacri unda Baptismatis baplizillltur per doctrinam dicti Sancti. Quo facto ad Loca deserta, et nemorosa ulterius gradient, oves perditas, sicilicet Infideles longo tempore quae- sivit, et tanquam bonus negotiator infinitum Populum iucratus est, haesiians ne quiddevium, vol lubricuminpopulo inveniret.

Erant autem prope Villam Piratae in cavernis habitantes, qui quadam die cum more solito Villam ingredi præparassent, a Civibus Catholicis turpiter ejiciuntur : qui de conversione Civium admirantes, nimium indignati, et furore succensi, quaesiverunt dictum virum Sanctum, fugientes autem Piratae de Civitate, viderunt Beatum Leonem cum duobus suis germanis, de sua praedicatione revertentem; irruentes in eos, post diversa vulnera caput Beati Viri funesto gladio amputarunt, sed quanto iortius impulsus est ut caderet, tanto firmius stare perhibetur. Et caput suum proprijs manibus de terra erigens, usque ad locum ubi primo praedicaverat ante portam Civitatis viriliter apportavit, et illud quasi victimam holocausti more insti Abel Deo devote obtulit dicens : Hic est locus verse prsedicationis, quem elegi, in quo favente domino requiescam.

Duo etiam fratres Beati Leonis qui cum eo venerant, viso miraculo, prae horrore perterriti fugientes resceserunt. Quæ omnia aspiciens agricultor quidam in vineis, cum clamore valido retulit populo Civitatis. Populus vero contra præfatos homicidas exiierunt, et invenerunt fontem pulcherimum in loco ubi caput scissum cecidit, noviter divinitus emanatum, de quo alhuc hodie totius Civitatis populus adaquatur. Invenientes itaque acephalum corpus Beati Martiris, et caput supra petram positum multa fecerunt perturbatione commoti, et gravis doloris aculeo cordibus sauciati, viso quod amabilis pastor, et praecipuus defensor eorum pro ipsorum salvatione mortem non metueret incurrere tam crudelem. In honore Dei, etipsius corporis Sancti plebs Catholica Civitatis Ecclesiam ibidem construxerunt, et corpus Sanctum honorifice sepelierunt. Per eius merita plurima fuerunt miracula. Mulieres in puerperio invocantes Sanctum dictum a periculo liberantur. Nautæ in periculis maris, et inimicorum protestatibus illesi servantur.

Animalia quæcumque in ipsius custodia commendata a luporum morsibus, et infirmitatibus varijs eripiuntur, et alia immunera procurante domino Jesu.

V

EVECHE DE BAYONNE. — DENOMBREMENT DU DIOCÈSE DE BAYONNE. — 980

Ego Arsius indignus et humilis Laburdensis episcopus, volo tradere notitiae successoribus et posteris, ea quae nostro episcopatui, scilicet B. Mariae Laburdensis subjacent loca. Omnis vailis quæ Citsia dicitur, usque ad Caroli crucem, vallis quae dicitur Bigur, vallis quae Erberna dicitur, vallis quæ Ursaxia dicitur. Bastan item vallis usque in medio portu Belat, vallis quae dicitur Larrin, terræ quæ dicitur Ernania et S. Sebastianum de Busico usque ad S. Mariam de Arosth, et usque ad Sanctam Trianam. Has tenemus et possidemus in dominio S. Mariae Laburdensis ecclesiae, eo tenore ne unquam ab episcopo vel archiepiscopo fiat ulla contradictio, vel proclamatio successori nostro, !Oed potius sit affirmatio. Hæc affirmatio seu stipulatio

facta est in praesentia domini archiepiscopi Auxiensis Odonis, necnon et ams ViNS religiosis, clericis et monachis; Vigente domno apostolico romano pontifice Benedicto VII regnante Hugone Magno rege Francorum, imperante duce Gasconiae Vuillelmo Sancio. Sig. Arsii qui hanc fieri vel confirmari praecepit, sig. archiepiscopi Auxiensis Odonis, sig. Wastonis Centuli vicecomitis, S. Lupi Anerii vie. S. Arnaldi Lupi vie. Aquensis, S. Saluatoris Abbatis S. Seneri. Si quis hanc contradicere voluerit repetitio ejus ad nihilum redigatur, et nisi resipuerit victus canonicali judicio anathema sit.

VI

BULLE DU PAPE CÉLESTIN III QUI ÉTABLIT LES POSSESSIONS DE L'EVÊCHÉ DE RAYONNE. — 1190

Célestin, pape, etc., au vénér. Père B. et aux discrets fils les chanoines de Bayonne. voulant acquiescer avec plaisir à vos justes prières, afin que vous puissiez demeurer dans une ferme et stable possession de tous les biens qui appartiennent à présent ou qui pourront, dans la suite, appartenir à votre Eglise nous avons résolu de les exprimer ici par leurs propres noms qui sont : le lieu même où cette Église est située, avec ses appartenances et dépendances : les Églises de Mayer, de SaintVincent d'Ustaritz, d'Uzquit, de Pagazu, d'Orsai et de Bonloc ; l'hôpital et oratoire d'Apat, l'hôpital et oratoire d'Irizuri avec les appartenances et dépendances, tant desdites églises que desdits hôpitaux; la vallée appelée de Labourd, la vallée appelée d'Orsciis, la vallée appelée de Cize, la vallée appelée de Baygorri, la vallée de Bastan, la vallée appelée de Lesaca, la vallée appelée d'Otarzu. jusqu'à Saint-Sébastien; et nous vous confirmons aussi, par ces présentes lettres, tout ce que votre église a acquis par des voies raisonnables et dont elle est à présent dans une possession paisible par la donation des princes, tant au dedans qu'au dehors de la ville, soit en censives sur des malsons, sur des jardins et sur le four, soit en péages et en revenus de la boucherie, en vignes, en vergers moulins, et dîmes qui vous sont dues des novales de votre évêché, en droits, pêche, tant à la mer que dans les eaux douces, et dans les terres, tant cultivées que celles qui ne le sont pas.

(Extrait du Manuscrit de Bayonne.)

VII

ANO 1478. — COPIA DE UN TITULO DE BENEFICIO ECLESIASTICO

Vicarius generalis in spirituallbus et temporalibus Reverendi in Christo patris et domini domini Joannis, divina clementia Episcopus Bayonensis, in remotis agentis, dilecto uostro domino Petro de Andia presbitero diaecezis Bayonensis, Salutem in domino sempiternam. Yitae ac morum honestas aliaque laudabilia probitatis merita quibus apud nos multiplici commendaris testimonio, inducimur ut tibi reddamur ad gram. Hinc est ad presens. vacante de jure et de facto quadam scolania media in Ecclesia Beatæ Mariæ, villae fontis rabidi, per mortem seu obitum domini Joannis Petri Dascue presbiteri,ultimi et immediati ejusdem mediæ scolaniae possesoris, et adquam quidem mediam scolaniam modo præmiso vacantem fuisti coram nobis, et infra juris terminum per discretum virum magistrum Joannis de Segura in decretis bacallaureum, ut procuratorem Consilii Alcadorum praegositi junctorum Rectorum et bonorum omnium praedictae villae fontis rabidi de quorum potestate nobis extitit facta prompta fides, mediantibus nonnullis amoris legatis nobis exibitis, presentatus et per nos admissus etreceptus quapropter praemisorum meritorum tuorum intuitu volentes te favore prosequi gratioso, prfEdictam mediam scolaniam modo præmisso vacantem tenendam possidendam regendam et gubernandam cum omnibus juribus debitis et pertinentis suis unibersis, tibi tanquam bene merito autoritate ordlnaria per presentes conferimus et donamus ac in pacifica possessione ejusdem mediae scolaniae ponimus ac indicimus et per appositionem virreti nostri super caput tuum per nos appositum de eadem investimus, jurasti enim in manibus nostris super quatuor sancta Dei Evangelia manu tua dextera corporali facta, et 'praedicto domino Episcopo Bayonensi et suis successoribus Episcopis ac officiariis canonicae instantibus eis obediens fidelis mandataque sua ac nostrorum et officiar viorum suorum ad implebis et ad sinodum vocatus venies quando eam contigerit celebrari bonaque et jura praedictae mediae scolaniae non alienabis, sed si quæ alienata illicite vel distracta forsitan invenieris ad jus et proprietatem praelibatce mediae scolaniae revocabis ac juxta posse reducere mandamus insuper dominis Joanni Airaurgui, Estefano de lauda vobis et eorum quilibet qui pro parte tua fuerint requisiti seu requisitus, ut te vel procuratorem tuum ed hoc specialiter constitutum in possessionem et corporalem praedictae mediae scolaniae juriumque et pertinentiarum ejusdem ponant seu ponat, ioducant seu inducat, inductunque deffendant seu deffendat amoto ab ea quilibet illicito detentore et quænu nos tenore praesentium adlllonemus.

Contradictores et rebeles si qui sunt ut non credimus autoritate nostra ordinaria viriliter compesendo super quibus et ea tangentibus vobis plenariae vices nostras per presentes comitimus. In cujus rei testimonium presentes literas fieri fecimus per notarium nostrum subscriptas et sigilo Vicariatus nostri sigilato. Catum in aula Episcopali Bayonae die 22, mensis octobris anno domini i478, presentibus ibidem discretis viris 'dominis Arrualdo Sancii de fita et menaldo de Udnia presbiteris et prsebendarriis Bayonensls testibus vocatis specialiter ut verorum et indubitatorum nostrorum praedictae mediae scolaniæ actis ut.

de mandato prædicto.

Domini mei Vicarii. — Joannes Deccharso.

VIII

COPIE CE LA BULLE DE CONSECRATION DE L'EGLISE PAROISSIALE DE FONTARRABIE

In Dei Domine, amen. Anno a nativitate Domini, millesimo quinquagesimo nono (1059), nono die vero prima mensis Julih nos Johannes de Gauna miseratione divinâ, episcopus Bayonensis et Phirmiensis ecclesiae ad invicem auctoritate apostolicâ perpetni junctæ consecramus ecclesiam parrochialem Beatfe-Mariae-Virgiuis Fontis-Rabidi et duo altaria, uniim in honorem gloriae Virginis Mariee : alterum in honorem trium Mariarum et in principali reliquias undecim millium virginum et beati Leonis inclusimus J. V. Sbq.

Christi fidelibus ipsam visitantibus quadraginta dies de vera indulgentia in forma ecclesiae consueta concedimus, pari modo festum consecrationis omni anno fiet in secundâ dominica mensis octobris cum octabis maribus, in quorum omnium et singuloruni fidem et testimonium presentes litteras reverendo domino Magistro Michaeli de Solaberria tunc temporis assistenti vicario praedictae ecclesiae parrochialis Beatæ Mariae Virginis de Fontarrabia tradi mandavimus, presentibus ad omne, Domino de Landa et Tristando de Justiz testibus ibidem existentibus.

Johannes de Gauna episeopuo Bayonensis et Phirmiensis.

IX

COPIA DEL TITULO BENEFIOIO EN FAVOR DE DON OCHOA DE ARAMBURU, AÑO 1493

Bertrandus de leheto jurium licentiatus, Canonicus Bayonensis, Vicarius generalis in spiritualibus, et temporalibus Reverendi in Christo patris et domini, domini Joannis, miseratione divina in Episcopum Bayonensis electi et confirmatb dilecto nostro domino Ochoa de Aramburu presbitero Bayonensis diaecesis. Salutem in Domino sempiternam, tuis exigentibus probitatis et virtutum meritis quibus apud nos multiplici commendaris testimonio, indicimus ut tibi reddamus ad grâm, liberales, hinc est, quod ad presens vacante de Jure et de facto quarta parte unius scolaniæ in Ecclesia. Beatæ Mariae Villæ fontis Ravidi, per mortem seu obitum cuidam Domini, Petri de Andia presbiteri ultimi et immediati, eidem juncta partis scolaniae, posessoris, et ad quam quidem quartam partem scolanite sic ut promitit vacantem fuisse coram nobis infra juris terminum per discretum vivum magistrum, Petrum de Brust, in artibus, tamenque procuratorem Concilii Alcadorum proepositi junctorum Rectorum et bonorum horum prsedictse Villae fonti Ravidi, ut verorum et indubitatorum portionorum praedictse quartae partis scolaniae de cujus potestate nobis extitit facta prompta fides mediante publico instrumento per magistrum Martinum Sanchez de Arriaga autoritate nostra, publicum notarium facto et retento, presentatus, et per nos admisus et receptus, quapropter praemisorum meritorum tuorum intuitu volente te favore prosequi gratioso, prae lictam quartam partem scolaniae modo praemiso vacante tenendam, posidendam vegendam et gubernandam cum omnibus juris debitis et - pertinentiis suis universis, tibi tanque bene merito confirmamus et donamus ac in pacifica posessione ejusdem quartaj partæ scolaniae ponlmus et inducimus et per appositionem Virreti nostri super caput tuum appositi de eadem investimus. Jurasti enim in manibus nostris. quod praedicto Domino in Episcopum electo et confirmato qui nunc est et succesoribus suis Episcopis Bayonensis intrantibus eris obediens et fidelis mandataque sua et nostra et officiariorum suorum ad implebis, et ad sinodum vocatus venies cum contingent cæle-brari; bonaque et jura dictae quartae partis scolaniæ non alienabis si quealienata illicite vel distracta forsitan inveneris ad jus et proprietatem praelihatae quartæ partis scolaniae revocabis et juxta posse reducimus. Mandantes insuper Domino Joanni Michaeli Bonihort presbitero et beneficiato in dicta Eclesia, et omnibus alliis Capelanis diaecesis Bayonensis qui super hoc fuerint requisiti seu requisitus et coram cuilibet in solidum tenore presentium sub excommunicationis pena. comitent te vel procuratorem tuum ad hoc specialiter constitutum in posessionem realem corporate m praedictae quartae partis scolaniae juriunque et pertinentiarum ejusdem. ponat seu ponant, inducat seu inducant inductumque pro posse deffendat sen defendant amoto ab ea quolibet iIlicito detentore et quem nos tenore presentium admonemus, contradictores et rebeles si qui sint quidem non credimus autoritate ordinaria viriliter compescendo. Super quibus et ea tangentibus pleuaria commitimus vices nostras in cuj usrei testimonium presenles literas per secretarium nostrum iufra scripti fieri fecimus et sigillo virtutis nostri sigillari datum Bayonte die undecima Mensis Magii anno Domini 1493, presentibus-ibidem discretis viris Dominis Arnaldo de Quercu prebendario in Eclesia Bayonensis Bertrando det sa1 Vicario - Sancti Joannis de Lux, Petri de suave in parrochia de Biarrir, presbiteris testibus ad praemissa vocati, actis ut supra : De mandato dicti Domini mei Vicarii.

B. DE AGUERRE, notaire.

X

Pius Papa V ad perpetuam rei memoriam. Exponi nobis nuper fecit Charissimus in Christo filius noster Philippus Hispaniarum Rex Catholicus, quod in Provintia Guipuzcoa, et Regno Navarræ çitra montes Pirineos illarnm partium nonnulla Loca, Oppida, et Domus sub ipsius Philippi Regis temporali dominio et jurisdictione et sub Diedesi Bayonensi consistunt, et propterea considerans; quantum his temporibus Regnis Franciee Religio Christiana, et Fides Catholica periclitat, et fluctuat; Unde si habitatores Locorum, Oppidorum, et Domorum huiusmodi pro eorum ausis, et negotijs spirilualibus, et ad Forum Ecclesiasticum pertinentibus ad civitatem Bayonensem (quae indictis Franciae Regnis consistit) accederent, et recursum haberent, facile succedere, et evenire posset, illos eundo, et redeundo propterea communicationem cum habitatoribus in dictis Franciae Regnis in aliquos errores, qui in ipsa Francia de presenti vigent, incidere, et incurrere ; qnare idem Philippus Rex pio, et Christiano zelo motus, nobis humiliter supplicare fecit, ut in praemisiis de opportuno remedio providere dignaremur. Nos igitur animadvertantes supplicationem ipsius Philippi Regis instam, honestam, ct piam esse, ideo cupientes, prout ex nostro Pastorali Offitio tenemur, habitatoribus locorum, et Oppidorum, et Domorum huiusmodi de opportuno remedio miseri orditer providere, et obviare, ne ipsi in errores nunc in Francia, ut proefertur, vigentes, incidere, in incurrere possint, prsefato episcoqo, et Venerabili Fratri Auxitonensi Archiepiscopo, ipsius Episcopi loci Metropolitano per presentes autoritate Apostolica mandamus, eosque monemus, et hortamurin Domino, quatenus ipsi, eteorum quilibet infra sex menses a die, qua presentes nostra Litterce eis respective presentatæ fuerint computandos, Episcopus fidelicet unum, et Archiepiscopus prefati alium probos, et doctos viros vitae, ac moribus approbatos ex Hispaniarum Regnis oriundos, qui in aliquibus dictorum Regnorum Hispaniae locis opportanis, et commodis residere debeant respective, in eorum respective Vicarios, aut Officiates Forancos deputent, et constituant, expensis tamen Regis Hispaniae Philippi, vel dictorum Hispanite Populorum, et absque dictorum Episcopi, et Metropolitani soliti emolumenti praejudicio, ac deputare, et constituere teneantur respective, Quibus respective plenami et amplam facultatem potestatem et autoritatem dent, et concedaut visitandi ac spiritiiales, et ad forum Ecclesiasticum pertinentes, et spectantes, ac appelatiorum causas, et negotia a sententiis, et aliis decretis, et gestis per Vicarium, aut officialem dicti Epis- copi interpositarum respective audiendi cognoscendi, decidendi fineque debito terminandi. Omniaque alia, et siugula, quæ praefati Episcopus, et Archiepiscopus eorum respective auctoritate ordinaria facere possunt in premissis, et circa ea quomodoiibet necessaria, et opportuna respective faciendi dicendi, gerendi, et exerceudi. Quod si præfati Episcopus, et Archiepiscopus ad praemissa faciendum negligentes fuerint, illaque facere, recusaveriut post sex menses a die presentationis huiusmodi Litterarum, Venerabilibuo Fratribus PampiIonensis, et Calagurritanensis Episcopis quatenus ipsi per se, ant eorum Vicario generales, sen officiales, ant Provisores; Episcopus tamen Pampilonensis visitandi, et spirituales, et ad Forum Ecclesiasticum pertinentis et qurs Episcopus Bayonensis, et Calagurritanensis Episcopus præfati appellationem a dicto 1 Episcopo Pompilonnensi, ant eius Vicario sen Officiali, vel Provisore interpositarum, causas, et rogatia audiendi, cognoscendi, et in praemissis, et circa ea quomodolibet necessaria, et opportuna et quæ praefati Bayonensis Episcopus, et Archiepiscopus eorum respective autoritate ordinaria, respective facere possunt, faciendi, dicendi, gerendi, et exercendi ex nunc prout ex-tunc, et é contra dictis sex mensibus, ut prefertur, elapsis, facultatem, auctoritatem, et potestatem tenore praesentium dicta Apostolica autoritate damus, concedimus et elargimur. Nec non praefatis Bayonensis Episcopo et Archiepiscopo, eorumque Vicarijs, et Officialibus ne de causis huiusmodi se respective aliquo modo po'st elapsum dictum tempus sex mensium, ut prmfertur, intromittere possint, nec debeant sub sententijs, censuris, et paenis ecclesiasticis, contra eos, si contra fecerint, per praefatum Episcopum Calagurritanensem imponendis; et agravandis, et reagravandis specialiter et expresse iribihemus ; deceinentes præsentes nostras Litteras durantibus in dictac Franciæ Regno erroribus praefatis duntaxat, durare debere non obstantibus praemissis et constilutionibus, et ordinationibus Apostolicis, statutis, privilegijs, indultis etiam, juramento contirmatione Apostolica roboratis a Litteris Apostolicis dictis Episcopo Bayonensi, et Archiepiscopo Auxitanensi et quibusvi alijs, cum quibus, cumque clausulis, et decretis, etiam irritantibus concessis, confirmatis, ac innovatis. Quibus omnibus illorum tenores acsi presentibus insererentur presen- tibus proplene, et sufflcienter expressis habentibus hac vice duntaxat et specialiter, et expresse derogamus, caeterisque contrarijs quibus cumque. Datum Romse apud Sanctum Petrum sub annulo Piscatorio die xxx. Aprilis M. D. LXVI. Pontificatus nostri anno primo. Cæsar Gloriesius.

XI

LA MAISON MACHIN DE ARSU

Yo Diego de Urbifia llamado Castilla Rey de Armas Del Rey Don Filipe tercero deste nombre. Certiflco y hago entera fé y credito a todos quantos esta carta vieren como en los libros y copia que yo tengo destos Reynos parece, y esta escrito en ellos el linage y armas de Arsu su tenor del quales como se sigue.

Reynando en Navarra, Don Sancho el Octavo cognominado el fuerte en cuia devocion estuvo algunos anos, la Provincia de Guypuzcoa, embio por Governador de ella a un Cavallero Frances llamado Mos de Artenet; mostrose este en el govierno tan aspero, y tyrano, que obligo a las Guypuzcoanas aprivarle de la vida y salir de la obediencia, y encommienda del Rey, y union de su Reyno de Navarra, como 10- hizieron, y deseando ayudar favorecer, y servir al de Castilla, se encomendaron al Rey Don Alfonso el noveno que lo era a la saçon en el año del Sefior de 1200, viviendo el mismo en persona al concierto, y desde este año adelante ha continuado siempre Guipuzcoa esta union.con la corona de Castilla. Passados 70 anos succedio que en la era de 1308. Año de Nuestro Senor Jesu-Christo de i270 murio Don Tibaot, ô Don Theobaldo segundo deste nombre Rey de Navarra por cuia succession levantaron por Rey los

tres estados a Don Enrique el primero su hermano cognominado el gordo en principio del año siguieute 1271, este lo fue poco mas de'tres anos y medio por que murio por Julio del de 1247, dexando por unica heredera, y successora en el Reyno à la princesa Dona Juana su hija, que por ser de muy tierna hedad quedo debajo de la tutela de Filippe tercero Rey de Francia que la caso con su hijo primogenito Filippe, que despues por este matrimonio fue Rey de Navarra, primero deste nombre, cognominado el hermoso. Durante el tiempo de la tutela el referido Don Felippe tercero Rey de Francia embio en el año 1280, sus embaxadores a Don Alonso el sabio, Onceno Rey de Castilla, pidiendole diese libertad y soltura a los Infantes Don Alonso y Don Fernando de la Cerda, nietos del mismo Rey Don Alonso de Castilla, y sobrinos hijos de hermana del de Francia, que avia mas de dos anos que estavan presos en el Castillo de Xativa por el Rey de Aragon a contemplacion del de Castilla. Acordo se por los Embaxadores se viesen ambos Reyes en Baiona de Francia por el mes de Diziembre.

EI de Castilla con sus hijos passo por Guipuzcoa, con mucho acompanamiento, y guardia de los naturales à Baiona, y été de Francia llego hasta salvatierra de Bearne, y antes que es juntasen se hablaron por interpretes y medianeros para que los Infantes saliesen de la prision, y no acabando de concertarse rehusaron los vistas, y el rey de Castilla volvio a Guipuzcoa, sentido el de Francia de que no uviese valido su intercession para la libertad de los sobrinos intento como poderoso darsela el solo, y diose tanta prisa para esto que antes que el Rey Don Alonso, que aun se tenia en St Sebastian lo acabase do creer passando a Guipuzcoa intento destruirla o redurcirla por fuerza à la obediencia de Navarra y puso, y haziendo el dano possible en su comarca tomo un passo estrecho à la parte del poniente de la villa, y alojo sobre el su gente estendiendola hasta el termino llamado Cornuz a la falda Oriental del promontorio Olearso sin pensar que de la parte superior de la sierra de Jasquibel lepudiesen algun dano ni entrar donde estava aloxado con su exercito. Sabida por el Rey Don Alonso su intencion junto a Consejo llamado a las personas de mas experiencia, y pratica que huviese de sos passos del algamiento del de Francia, y al cabo de aver escuchado las razones de los de mas eiguio el parecez y buen consejo de un cavallero de alta guisa llamade Machin de Arsu Señor del Palacio y Casa de Arsu, en Cornuz, el qual dixo al Rey don Alonso que si queriale llenaria por passo y que estando muy seguros 108 Franceses pudiesse ser seuor d ellos y quele passo era tan buenoque podia ir gente de a cavallo, y que para no ser sentidos de les enemigos mandase que las herraduras de los cavallos fuessen atapadas y , cuviertas con panos para que no sonasen hasta que no tuviesen sobre ellos, y para que fuesen conocidos entre si sobre vistiesen sus camisas y caminasen con silencio y veria como succederia bien. Visto por eI Rey el buen ardil del Cavallero Machin de Arsu mando a todos los de su campo se pusiesen en orden y començando à caminar llegaron antes del amanecer al paso de los enemigos sin ser sentidos y dieron en ellos con tanto irnpitu y valor que les fue forçado dexar sustiendas, y despojos, y ponerse en huida, donde el cavallero Machin lo hizo tam bien hiriendo y matando hasta llegar a la tienda del dicho Rey de Francia, que estava cerca de un rio, o arroyo que desen.

diendose le mato a cinco cavalleros de alta guisa de los mas privados del Rey, al qual puso en gran aprieto de perder la vida. Conoziendo el Rey don Alonso lo bien que lo haria hecho, y que por el se avia dado orden de desbaratar el campo de su contrario le quizo hazer grandes mercedes y le Dio el termino llamado de Cornuz con un grand pedaço de Fuenterrabia con ciertas rentas en otras partes. Y por armas un Castillo de oro en campo de gules al pie un rio con cinco cabeças cortados, y en lo alto del Castillo tres flores de lis de oro y por orla ocho pafielas de sinopla en campo de oro que eran Ias armas que de antes tenia la casa de Arsu dedonde decienden hasta Rey 10s de apelledos de Arsu en la provincia de Guipuzcoa. Y para que conste dello pedimiento de Miguel de Arsu vezino de Fuenterrabia. En Madrid, 24 marzo 1620. -

FIN

______________

Retour au sommaire

Comments

[MixBew]

Thank you very much for the invitation :). Best wishes.

PS: How are you? I am from France :)